Charakterystyka sołectwa

Mielżyn  uzyskał lokację miejską w 1513 roku, zdegradowany po 1717 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1764 roku, degradacja w 1908 roku. Mielżyn posiadał prawa miejskie w latach 1517-1908. Mielżyn to po Witkowie największa miejscowość w gminie (ok. 650 mieszkańców). Leżąca nad rzeczką Strugą wieś liczy ponad 640 lat (pierwsza wzmianka pochodzi z 1373 roku). Przez kilka wieków miejscowość była miastem. Prawa miejskie (wymieniane w latach 1517 i 1618 r.) utraciła w 1908 r. Było to gniazdo rodowe Mielżyńskich, którzy władali Mielżynem od XIV do XVIII w. Pierwszy kościół parafialny istniał tu w XIV w. Obecny, pw. Wszystkich Świętych, pochodzi z II poł. XVI w. i wznosi się nad drogą, która od 1866 r. stanowiła główny gościniec z Gniezna do Ciążenia, jak też do Warszawy. W kościele przeważa styl gotycki. Do najstarszego wyposażenia świątyni należą kamienne chrzcielnice i żelazne, kute drzwi w kaplicy św. Krzyża. Uwagę zwraca też rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Mielżyn posiada zabudowę miejską z rynkiem. Część budynków pochodzi z XIX w. Stojąca w rynku figura św. Jana Nepomucena miała za zadanie chronić mieszkańców przed skutkami powodzi. Widnieje na niej herb Mielżyna, podobny do herbu Witkowa (Oko Opatrzności na niebieskim tle, mające jednak mniej promieni od herbu witkowskiego). Według „Przewodnika po Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskiem” z r. 1909, w miejscowym archiwum kościelnym jest dokument, z którego wynika, że Mielżyn w 1521 roku był już miastem. W 1655 doszło do spustoszenia Mielżyna podczas przemarszu wojsk szwedzkich. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego do walczących przyłączyli się także mieszkańcy Mielżyna: Piotr Modrzejewski, Wacław Hołoga, Antoni Walczak oraz Władysław Górski. We wsi znajduje się także pomnik ku czci powstańców wielkopolskich rozstrzelanych przez hitlerowców 15 września 1939 r. – Adama Szczepańskiego i Franciszka Świerkowskiego, powstańców z Witkowa. Na miejscu egzekucji 13 maja 1962 r. odsłonięto pomnik w formie schodkowej piramidy z ciosów granitowych zwieńczonej krzyżem. We wnęce na pomniku znajduje się tablica kamienna z nazwiskami ofiar. Obecnie w Mielżynie działa Dom Pomocy Społecznej prowadzony przez Siostry Dominikanki. Do nich należy XIX-wieczny dworek szlachecki, który zakonnice kupiły w 1918 r. Zabudowania klasztorne otacza park z rozłożystymi bukami. Innym ciekawym obiektem w tej miejscowości jest spichlerz z XIX w.